Wij zijn De Stad Middelburg

• Home
• Verhalen
• Middelburgers Robert Peerlings en Frans Laurentius over het boek ‘Berlinghieri’s Geography Unveiled’

Middelburgers Robert Peerlings en Frans Laurentius over het boek ‘Berlinghieri’s Geography Unveiled’

• 17 jul 2023
• 9 minuten

Het verhaal van de Middelburgse orthodontist Robert Peerlings (die zijn praktijk in Vlissingen heeft) is mooi, vinden we. Toen hij en zijn vrouw jaren terug een fraai monumentenpand aan de Rouaansekaai kochten wisten ze dat er veel moest gebeuren aan het pand. In zijn vrije tijd stortte Robert zich daar met alle liefde op en dat niet alleen: hij ging ook op zoek naar materialen en voorwerpen die goed passen bij de geschiedenis en het interieur van het monument.

Op zeker moment wees iemand hem op de mooie oude kaarten van Antiquariaat Dat Narrenschip, op de Turfkaai. Robert vond daar inderdaad de mooiste Middelburgse prenten en kaarten, maar raakte er ook verzeild in het leven en werk van Francesco Berlinghieri. Die kennismaking riep allerlei vragen op. Zo kwam al snel de Middelburgse historicus en kunsthandelaar Frans Laurentius op zijn pad. De vragen mondden vervolgens uit in een onderzoek dat jaren in beslag zou nemen. Het onderzoek omvatte veel monnikenwerk, maar ook talloze reizen naar de prachtigste bibliotheken, door heel Europa. Veel bibliofielen, cartografen en historici zouden er een tikje jaloers van kunnen worden.

Ciao Tutti
Het onderzoek resulteerde in het boek , dat je gratis kunt downloaden via de bijbehorende website. In bovenstaande video vertellen Robert en Frans meer over het boek, over het onderzoek maar ook over de wereld van watermerken, de boekdrukkunst en bijvoorbeeld het werk van Rembrandt. Frans weet daar alles van. Hij is namelijk een specialist. Grappig genoeg is er ook nog een link te leggen naar de kunst die een paar deuren verderop in de gang hangt, bij Montancourt. Via Silvia Koning van die B&B kwamen we Robert en Frans ook op het spoor. Over de ‘Italiaanse connectie’ van Montancourt schreven we een stukje in de zomer van 2021. Ciao Tutti!

ChatGPT
Mooie dingen allemaal. We beseffen uiteraard dat dit geen item is voor generatie TikTok. Het filmpje is 20 keer te lang, en het onderwerp is behoorlijk specifiek. Maar juist daarom doen we ook geen poging er een snel item van te maken. Dit is iets voor de liefhebbers. Toch kan het ook interessant zijn als je eens wat meer wilt weten over de beginperiode van de boekdrukkunst, bijvoorbeeld. De opkomst ervan ging gepaard met allerlei fouten, experimenten en wat dies meer zij. Vergelijk het met ChatGPT en aanverwante tools nu. AI staat nog in de kinderschoenen maar de impact is groot. Het verandert het hele spelletje.

Om dat te onderstrepen hebben we de Engelstalige toelichting op het boek losgelaten op ChatGPT. “Wil je deze tekst vertalen naar het Nederlands?” Uiteraard wil de tool dat. De kwaliteit van de vertaling hebben we niet gecontroleerd, maar dat wordt ons vast vergeven. Als de strekking van het verhaal maar duidelijk is, toch?

Komt ‘ie:

Berlinghieri’s Geography Unveiled

Waarom waren we geïnteresseerd in dit verhaal? Het begon allemaal met de ontdekking van prachtig gekleurde kaarten uit een editie van Rome Cosmography, verfraaid met goud. De vraag was, bij welke editie horen deze kaarten? We vonden geen duidelijke antwoorden in de literatuur en onder experts. Daarom besloten we zelf een onderzoeksproject te starten. Dit resulteerde in twee publicaties over de verschillende Romeinse edities van Ptolemaeus’ Cosmography. Aan het einde van dit onderzoek, enthousiast door onze bevindingen en vanwege de onduidelijkheid in de literatuur over Berlinghieri’s Geografie, besloten we dit werk ook te bestuderen.

Controversieel
Er is al veel geschreven over de vele vragen met betrekking tot de Septe Giornate della Geographia van de Florentijnse Francesco di Niccolò Berlinghieri. Er blijft echter nog veel onbeantwoord. Verschillende onderwerpen en standpunten zijn nog steeds controversieel. Dit omvat de lettertypen, het papier, de watermerken, het tijdstip van het afdrukken van de tekst of delen ervan, zoals de titelpagina, de eerste drie bladen en het register, het tijdstip van het graveren van de koperplaten en het afdrukken van de kaarten, de graveur van de kaarten, de toegepaste correcties op de tekst en kaarten tijdens het drukken, de dedicatie, het aantal verschillende edities, en tot slot de relatie tussen de twee manuscripten en de gedrukte editie van Berlinghieri’s Geographia.

Pilotonderzoek
Als eerste hebben we een kort pilotonderzoek uitgevoerd en oppervlakkig drie exemplaren in Florence bestudeerd. Dit was praktisch, omdat deze atlassen regelmatig te vinden waren in dezelfde bibliotheken en instellingen die we al bezochten voor onze artikelen over de edities van Rome Cosmography. De voorlopige bevindingen en resultaten waren veelbelovend en vroegen om verder onderzoek. Een ander aspect van het pilotonderzoek betrof de vergelijking van de kaarten in twee beschikbare facsimile-atlassen. Dit leidde ook tot nieuwe en veelbelovende bevindingen. We hebben ervoor gekozen om het boek gratis beschikbaar te stellen op onze website om de snelle en brede verspreiding van de opgedane kennis te bevorderen.

We beginnen ons boek met een beschrijving van Ptolemaeus en de herontdekking van zijn werk tijdens de Renaissance, gecombineerd met informatie over de manuscripten die daaruit voortkwamen. Vervolgens wordt er een samenvatting gegeven van de atlassen die vóór 1500 zijn gedrukt. Daarna wordt Berlinghieri’s Geografie gepresenteerd. Vervolgens worden stap voor stap de bevindingen van ons onderzoek beschreven. We beginnen met het bespreken van het papier en de watermerken. Dit wordt gevolgd door de bevindingen over de tekst, de individuele kaarten, inclusief de ontdekking van proefdrukken, en alle bestudeerde atlassen. Het boek eindigt met wat we hebben ontdekt over beide manuscripten en de relatie tussen hen en de gedrukte versie van Berlinghieri’s Geographia.

We hebben zonder twijfel vastgesteld dat Berlinghieri’s Geografie is gedrukt in 1482. In dezelfde periode als de gedrukte editie werden twee manuscripten gemaakt, één voor Federico d’Urbino aan wie het gedrukte boek is opgedragen, en één voor Lorenzo de Medici met wie Berlinghieri nauwe banden onderhield. De tekstpagina’s werden gedrukt in een oplage van ongeveer 500. In eerste instantie werden er meer dan 30 sets kaarten gedrukt. Aan het einde van 1482 en het begin van 1483 werd ongeveer een dubbel aantal sets kaarten toegevoegd. Rond 1520 drukte de drukkerij Giunti de laatste 400 sets kaarten met toevoeging van een nieuwe titel gedrukt in rood.

Florentijnse drukkerijen
De watermerken maakten het mogelijk om een zeer duidelijke en identieke structuur vast te stellen voor de tekstpagina’s van alle atlassen. Voor elke drukfase van de kaarten werd ander papier gebruikt, wat definitief kon worden vastgesteld op basis van de watermerken in combinatie met de staat van de kaart en de kleuring. Dit gebruik van papier was typerend voor de Florentijnse drukkerijen in die tijd. We konden dit vaststellen door verschillende andere boeken in ons onderzoek op te nemen, voornamelijk gedrukt door Tedescho en drie andere drukkers. De eerste dertig sets kaarten zijn meestal indrukwekkend en kostbaar gekleurd. In atlassen met deze kaarten is regelmatig het wapen van de eigenaar aanwezig. Dit contrasteert met de tweede set kaarten, die eenvoudiger gekleurd zijn en minder vaak gepersonaliseerd worden. Ook komen er ongekleurde kaarten van beide soorten voor. De kaarten gedrukt door Giunti zijn meestal ongekleurd. Tijdens de eerste drukfase van de kaarten werden de koperplaten regelmatig aangepast.

Doodlopende weg
Verschillende lettertypen werden gebruikt voor het drukken van de tekst, die echter zeer vergelijkbaar zijn. Volgens de huidige normen lijkt dit onbegrijpelijk, maar gezien het niveau waarop de druktechniek destijds was op financieel en technisch gebied, is het volkomen plausibel. Bovendien was het destijds vrij gebruikelijk dat manuscripten door meerdere mensen werden overgeschreven met verschillend handschrift. De verschillende maar bijna identieke lettertypen zullen destijds waarschijnlijk geen probleem zijn geweest. We hebben de graveurs van de koperplaten niet kunnen identificeren. We konden echter de aanwezigheid van verschillende graveurs vaststellen, waarvan de meesten, gezien het resultaat, matig bekwaam waren. De kaarten in zowel de manuscripten als de gedrukte versie zijn in wezen en grotendeels afgeleid van hetzelfde werkmodel. Voor sommige kaarten, vooral in het manuscript van Urbino, werd een ander werkmodel gebruikt. De verdere voltooiing en uitwerking van de kaarten lijken gebaseerd te zijn op meerdere bronnen. De zoektocht naar een origineel model is naar onze mening een doodlopende weg. Het kan niet worden gevonden, gezien de werkmethode die we hebben ontdekt en beschreven.

Uitdagingen aangaan
Veel geleerden hebben geschreven dat de Geografie slordig werd gedrukt en met veel fouten, mogelijk door haast. We hebben aangetoond dat er geen haast was, maar dat het werd gedrukt op een kwaliteitsniveau dat destijds gebruikelijk was in Florence, toen het drukken zich nog elk jaar ontwikkelde en verbeterde. We willen daarom benadrukken dat de productie van de Geografie getuigt van zowel het grote ondernemerschap van Berlinghieri als van Tedescho, en hun bereidheid om uitdagingen aan te gaan. Dit geldt met name voor de kaarten en het graveren en drukken van de koperplaten die voor die tijd enorm groot waren.

We zijn ervan overtuigd dat er nieuwe watermerken kunnen worden gevonden in de exemplaren die wij niet hebben bestudeerd. Ons onderzoek zal nuttig blijken te zijn bij de verdere interpretatie. De eerste kaarten werden in een zeer beperkte oplage gedrukt en werden voornamelijk gebonden in atlassen bestemd voor hooggeplaatste personen en gerenommeerde bibliotheken uit die tijd. Deze atlassen zijn dan ook goed bewaard gebleven. Losse exemplaren van kaarten uit deze fase zijn zeer zeldzaam. Dit geldt in grote mate ook voor de sets kaarten die als tweede werden gedrukt. Het overgrote deel van de kaarten van Berlinghieri die tegenwoordig worden gevonden, zijn afkomstig uit de editie van Giunti uit circa 1520.

Tags

• Berlinghieri
• Berlinghieri’s Geography Unveiled
• Boekdrukkunst
• Boeken
• Frans Laurentius
• Middelburgers
• Onderzoek
• Robert Peerlings
• Watermerken boeken

Deel dit verhaal